Prawdziwy geniusz. Twórca heliocentrycznego modelu Wszechświata. Astronom, matematyk, lekarz, prawnik, ekonomista, fi lozof, jeden z najwybitniejszych absolwentów Uniwersytetu Krakowskiego i jednocześnie jeden z najbardziej znanych na świecie przedstawicieli nauki. Mikołaj Kopernik. Na czym polega jego fenomen? Jakie mamy dowody na to, że był Polakiem? Dlaczego z opublikowaniem swego epokowego dzieła De revolutionibus czekał ponad 30 lat? Co jest najbardziej spektakularną nieprawdą o nim? Czego dziś możemy się od niego nauczyć? Próbą odpowiedzi na te i wiele innych pytań dotyczących życia i pasji niezwykłego polskiego uczonego są teksty zamieszczone w tej specjalnej edycji „Alma Mater”. Powstała ona dla upamiętnienia 550. rocznicy urodzin i 480. rocznicy jego śmierci.

Kopernik był człowiekiem skromnym. Charakteryzowała go pokora w dążeniu do prawdy, ciekawość świata, konsekwencja w działaniu bez pośpiechu i odwaga w podejmowaniu wciąż nowych wyzwań. Studia na krakowskiej uczelni w latach 1491–1495 miały ogromny wpływ na jego rozwój naukowy. A najsłynniejsze dzieło – jak zaznacza prof. Marcin Karas w wywiadzie otwierającym numer – wyrosło właśnie z Krakowa. O krakowskim uniwersytecie, w którym za czasów Kopernika kwitła szkoła sztuk wyzwolonych, o otwartych na nowości naukowe wykładowcach młodego Mikołaja pisze prof. Krzysztof Stopka, a ksiądz prof. Michał Heller, w publikowanym na łamach pisma fragmencie swojej najnowszej książki Teoria względności Mikołaja Kopernika, przywołując liczne cytaty z De revolutionibus, zaznacza, że w pełni nowatorskie astronomiczne osiągnięcia Kopernika przeplatają się w jego dziele z fi lozofi czno-przyrodniczymi poglądami czasów, w jakich żył. W numerze nie zabrakło fascynującej historii opowiedzianej przez prof. Zdzisława Pietrzyka o kolejnych posiadaczach rękopisu De revolutionibus i o tym, jak znalazł się on w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej. Warte uwagi są również teksty o Koperniku lekarzu, echach jego rozważań we współczesnej myśli ekonomicznej, o kopernikańskich wystawach: na Zamku Królewskim w Warszawie, w Bibliotece Jagiellońskiej i Collegium Maius, a także materiały o licznych copernicanach oraz będącym własnością Uniwersytetu Jagiellońskiego słynnym obrazie Jana Matejki Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem.

Zapraszając do lektury mam nadzieję, że dzięki zaprezentowanym w tym numerze artykułom i ponad 250 unikatowym ilustracjom – pochodzącym głównie ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej i Muzeum UJ – udało się nie tylko przybliżyć postać wybitnego astronoma i upamiętnić ważne, związane z nim wydarzenia, ale także pokazać go w nieco innej odsłonie.

Pragnę też wierzyć, że zgromadzony w numerze materiał zaintryguje i stanie się dla Czytelników inspiracją do twórczego działania na różnych polach. A może nawet podsunie kolejne tematy badawcze, zachęcając do rozwiązywania frapujących naukowych tajemnic? Bo, jak pokazują losy wielkiego Mikołaja Kopernika, odkrywcą może zostać każdy człowiek z pasją...

Rita Pagacz-Moczarska

numer specjalny 241 / 2023